Varant nedir ne işe yarar?

Varant nedir?

VARANT nedir ne işe yarar? elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da dayanak göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir tarihte ya da belirli bir tarihe kadar, alma ya da satma hakkı veren bir menkul kıymet türüdür. Varantların ihracı, kimler tarafından ihraç edileceği, kayda alınması ve alım satımına ilişkin temel esaslar Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından “Aracı Kuruluş Varantları’nın Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Söz konusu tebliğ uyarınca Aracı Kuruluş Varantları BİST’de işlem görmektedir. Varantların BİST’de işlem görebilmeleri için, ihraççıları ya da ihraççıların anlaştıkları aracı kurumlar tarafından yürütülecek bir piyasa yapıcılık faaliyeti ile desteklenmeleri gerekmektedir. Piyasa yapıcı kurum, likit ve düzenli bir piyasa oluşmasına yönelik sürekli alım-satım emri (kotasyon) vermekle yükümlüdür. Aracı Kuruluş Varantları temel olarak hisse senedi, sepet ve endekse dayalı olmak üzere üç şekildedir.
TradeMaster ile Aracı Kuruluş Varantları’nın hepsinde işlem yapılabilirsinız. Varantlar size hak verir, yükümlülük getirmez. Daha iyi bir ifade ile varant, menkul kıymetleştirilmiş bir opsiyondur.

Varant ne işe yarar?

Varant, satın alan yatırımcı dayanak varlığın kendisini değildir. O dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır ve varantlarda risk ödenen primle sınırlıdır. BIST’de ve tıpkı hisse senetleri gibi piyasa yapıcılı sürekli müzayede sistemiyle işlem görmektedirler. Takas, vade içinde hisse senetleriyle aynıdır (t+2). Vade sonunda ise ekonomik olarak anlamlı bir değer yaratıyorsa, varantlardan doğan hak takas bitiminden bir iş günü sonra kullanılır. Kaldıraçla işlem yapılmasına olanak sağlayan menkul kıymetleridir. Hisse senedi yatırımından farklı olarak, düşüş öngörüsü ile satış yönünde de pozisyon alınabilmesine olanak tanır. Bu nedenle varantlar, alım varantları ve satım varantları olarak işlem görürler. Alım ya da satım varantlarında işlem yapabilmek için, tıpkı opsiyonlarda olduğu gibi, yatırılması gereken bir prim miktarı vardır.

Varantların Genel Özellikleri Nelerdir?

Varantlar, serbest marjla işlem görmektedirler. Ancak işlemler, kotasyon fiyat aralığı içinde (Kotasyon dahil) gerçekleşir. Açığa satış işlemine izin verilmez. Ödünç işlemlerine konu olamaz. Kredili işlemlere izin verilmez. Emir iptali her zaman serbesttir. Emir bölme hisse senetleri ile aynı kurallarla yapılır. Fiyat ve miktar iyileştirme / kötüleştirme serbesttir.
Varantlarda özel emirlere izin verilir. (Kotasyon aralığı dışında da olabilir) Hisse Senetleri Piyasası sürekli müzayede seans saatleri dahilinde gerçekleştirilir. Piyasa yapıcı tarafından kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlamaz. İhraççı tarafından belirlenmiş bir kullanım fiyatı vardır. Kullanım fiyatı, varanttan doğan hakkın kullanılması halinde, dayanak varlığın hangi fiyattan alınabileceği ya da satılabileceğini gösteren fiyattır. Kullanım tarihinde, bu fiyattan işlemi gerçekleştirmek ekonomik yarar sağlayacaksa varant işleme konulur. Önceden belirlenmiş bir vade tarihi vardır. Vade tarihi, ihraç esnasında belirlenmektedir. Avrupa tipi varantlarda, hak sadece vade sonunda kullanılabilirken, Amerikan tipi varantlarda vade sonuna kadar istenilen bir tarihte kullanım hakkı vardır.
Varantlar yatırımcılarına, hisse senedinde olduğu gibi, Kâr Payı Hakkı, Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan), Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı, Şirket Yönetimine Katılma Hakkı, Oy Hakkı ve Bilgi Alma Hakkı sağlamaz.

Varant Yatırımının Riskleri;

Varantlar belirli bir vadeye sahiptir (ömürleri sınırlıdır). Kaldıraç etkisi nedeniyle varant alım işlemi yapmanın piyasada lehte çalışabileceği gibi aleyhte de çalışabileceği ve bu anlamda kaldıraç etkisinin yüksek kazançlar sağlayabilme ya da zarara yol açabilme ihtimali göz ününde bulundurulmalıdır. Piyasada oluşacak fiyat hareketlerine bağlı olarak, yatırılan paranın tümü kaybedilebilir. Bununla birlikte risk, varanta ödenen bedel ve buna ek olarak ödenen komisyon ve diğer ücretler ile sınırlıdır. Alım satımına ilişkin olarak yapılacak teknik ve temel analizlerin kişiden kişiye farklılık arz edebileceği ve bu analizlerde yapılan öngörülerin gerçekleşmeme olasılığının bulunduğu dikkate alınmalıdır. Varant ihracı nedeniyle ihraççının maruz kaldığı risklere ilişkin risk yönetim politikasının izahnâmede yer alması zorunludur. İzahnâme, Tebliğ uyarınca ihraççı ile piyasa yapıcının internet sitesinde yayınlanır. İhraççının risk yönetim politikası, yatırım kararı verilmeden önce dikkatle incelenmelidir.

Varant İşlem Esasları;

Varantlar BIST’de Kurumsal Ürünler Pazarında yer alan Varant Pazarında işlem görür.
Piyasa Yapıcılı çok fiyat-sürekli müzayede sistemiyle işlem görür. Piyasa yapıcı, likitidetiyi sağlamak amacıyla BIST sistemine, almaya ve satmaya razı olduğu fiyat ve miktar bilgisini içeren çift yönlü emir girerek kotasyonu sağlar. Piyasa Yapıcı üye, kotasyon girmeden varantlara emir girişi yapılamaz. Verilen alış-satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir. Kotasyon aralığı dahilindeki fiyatlardan karşı taraftaki uygun fiyatlı alış-satış emirleriyle ve/veya kotasyon emirleri ile eşleşerek işleme dönüşür. Pazarda baz fiyat uygulanmadığından fiyat oluşumunda alt ve üst limit belirlenmemekte, serbest marj uygulanmaktadır. Pazarda, bütün işlemler piyasa yapıcının verdiği alım ve satım kotasyonları aralığında gerçekleşir. Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen emirler de sisteme kabul edilir, ancak kotasyon aralığı içinde kaldığı sürece işlem görebilirler. Varantlara açılış seansında emir veya kotasyon girilemez. Varantlarda seans içinde emir iptali serbesttir.

Varant Takas Süresi Nedir?

Varantların takas işlemleri, hisse senetleri, rüçhan hakkı kuponları ve borsa yatırım fonlarının takasında olduğu gibi (T+2)’de, BIST Hisse Senetleri Piyasası takas işlemleri düzenlemeleri ve işleyiş esasları çerçevesinde gerçekleştirilir.
Son İşlem Günü Ne zamandır?
Varantlarda son işlem günü vade sonu günüdür. Vade sonunda (t günü piyasa kapandıktan sonra) varantı elinde tutan hak sahibi, dönüşüm koşullarında belirtilen şartları dönüşüm tarihinde yerine getirmeyi taahhüt eder. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde hak sahibi kayıtlarının oluşması için, son işlem gününde gerçekleşen işlemlerin takasının tamamlanması gerekmektedir (t+2 gün sonu). Dolayısıyla Son İşlem Günü varantın son hak sahipleri t+2’de belirlenir. Hak kullanım işlemleri en erken t+3’te başlar.
Varantları doğru şekilde kullanmak diğer yatırım araçlarına göre daha önemlidir çünkü varantlar kullanıma göre riski arttırabilir veya azaltabilir. Yatırımcının dayanak varlıktaki beklentisi doğru olsa bile yanlış varantı seçmiş olması durumunda zarar edebilir. Kısa vadeli yatırımcı, varantı kullanarak elde edeceği gelirden ziyade, dayanak varlığın fiyat değişiminin kaldıraçlı yansımasından düşük işlem komisyonu ile faydalanmayı amaçlamaktadır. Kısa vadeli al-sat yapan yatırımcılar kaldıracı yüksek olduğu için genelde “Zararda” tabir edilen varantları tercih ederler ama kısa vadeli ve özellikle gün içi al-sat işlemlerinde duyarlılığı yüksek olan varantları seçmek gereklidir. Diğer dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta alım ve satım kotasyonu arasındaki farktır. Bu makas açıldıkça yatırımcının kar etme şansı da azalacaktır. Bu noktada alım satım makasına varant fiyatı ile oransal olarak bakmak gerektiğini belirtmek lazım. Örnek olarak 100 TL fiyatlı varantın 1 kuruş makas ile işlem görmesi (%2) ile 1 TL fiyatlı varantın aynı makasa sahip olması (%1) aynı şey değildir. Dayanaklı varlığa kaldıraçlı olarak yatırım yapmak istiyorsanız örtük oynaklığın sürekli değişmesi belirsizlik yaratacağından dolayı sizin için önem taşıyan örtük oynaklık seviyesi değil örtük oynaklığın istikrarıdır.

Her varant, vade sonu tarihi belirtilerek ihraç edilir. Bu vade sonu tarihi varantların fiyatlarının belirlenmesinde etkilidir. Vade sonu tarihi ne kadar geç ise, varantın fiyatı o kadar yüksek olur. Örneğin, vade sonuna 30 gün olan bir varantın fiyatı 1.00 TL iken, vade sonuna 15 gün kalan bir varantın fiyatı, hisse senedinin fiyatı eğer aynı kalmışsa 0,50 TL’ye geriler. Dolayısıyla, varantlarda vade sonu, varantın fiyatı için en önemli iki etkenden biridir.
Varantın işlem gördüğü son gün olan ve daha önceden belirtilen vadenin sonu günü, varantların vade değeri olmaz. Eğer varant kârda ise varant fiyatı, hisse senedi fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farka eşit olur. Ancak, varant eğer zararda veya ne zararda ne karda ise varantın fiyatı sıfıra eşitlenir.
Gün içinde ise alım varantları için eğer hisse senedi fiyatı kullanım fiyatını geçerse varantın fiyatı artmaya başlar. Satım varantlarında ise eğer hissenin fiyatı, gün içinde kullanım fiyatının altına gelirse varantın fiyatı artmaya başlar. Ancak, varantların son gününde bu tarz varantlar ile işlem yapmak çok yüksek risk içerir. Çünkü ilk seansta 0,30 kuruş olan bir varantın fiyatı, olası bir yoğun satış dalgasında sıfıra kadar inebilir. Ayrıca ilk seansta zararda olan bir satım varantı, aynı satış dalgası ile 0,25 TL’ye ve daha fazlasına çıkabilir.

SONUÇ:
Temel olarak belirli bir menkul kıymet üzerinde bir hak sağlayan varantların temel özellikleri şu şekilde özetlenebilir; Sahibine detayları önceden belirlenmiş bir işlemi gerçekleştirme hakkı verir. İşlemin gerçekleştirilmesi yönünde bir yükümlülük vermez. Önceden belirlenmiş bir kullanım fiyatı ve vade tarihi vardır. Kullanım tarihinde bu fiyattan işlemi gerçekleştirmek “Ekonomik yarar” Sağlayacak ise dönüşüm gerçekleşir. Alım ve satım hakkı veren iki türü vardır. Alım varantı (Call), dayanak varlığı alma hakkı verirken; satım varantı (Put), dayanak varlığı satma hakkı verir. Amerikan ve Avrupa olmak üzere iki tipi vardır. Amerikan tipi varantlar vade sonuna kadar kullanım hakkı verirken, Avrupa tipi varantlar sadece vade sonunda kullanılır. Ödünç ve açığa satış işlemlerine konu olamaz, kısa pozisyon alınamaz. Yatırımcı herhangi bir yükümlülük altına girmediğinden teminat göstermesine gerek yoktur. Nakdi uzlaşı ve kaydı teslimat vardır. Dönüşüm oranı vardır. Bu oran, bir adet varantın kaç adet dayanak gösterge alım veya satım hakkı verdiğini gösterir. Hak karşılığında ödenen bir ücret karşılığı işlem görür. Bu ücret (Veya prim) alınan hakkın fiyatını teşkil eder.